سلام خدمت استاد گرامی و دوستان عزیز
وجود قلیان در تصاویر ناصرالدین شاه و نیز تصویر اخر از مهاجران در این یادداشت جالب توجه و دقت است. زیرا قلیان همچون آب خوردن در هر خانه ایرانی بخصوص در جنوب می باشد. که با رفیق همیشگی خود یعنی چای نقل هر مجلسی می باشد. چنان که معروف است محمد علی کاشف السطنه در 1285 هجری قمری این گیاه را از هند به لاهیجان آورد و کشت آن را ترویج داد. به نظر نمی رسد قلیان که متعلقات سفالی چوبی فلزی و گاهی شیشه ای را همزمان با خود دارد محصول این مرز و بوم باشد. مثلا آن نی های مخصوص عبور دود به طول حدود 1متر که به ظرافت درون آن تهی گشته است. اگرچه هم اکنون در نقاط مختلف کولی ها کار تهیه قطعات فلزی و نقش و نگار اندازی روی آن را انجام می دهند. به هر حال چای و قلیان و ملزومات آنها یعنی سفالگری، شیشه گری، صنایع چوب، ریخته گری و صنایع قند و چای هم در جای خود داستانی دارد که شایسته دقت است. مخصوصا شرح حال کاشف السطنه که گفته شده در سفر سوم ناصرالدین شاه به فرنگ مترجم فوریه بوده است.