عروس جهان است ملک اراک
که سرتاسرش مشک بیز است خاک
(ملک الشعرای بهار)
آن وقتها شهرسازی و زیبایی شهری مفاهیمی ناشناخته بود. ایران مرکزی به سبب شرایط اقلیمی ویژه اش شهر زیبا اندک داشت.در چنین شرایطی اراک خفته بر دامان کوه ها که پاهایش را به سوی دریاچه ای سپید و بی رمق دراز کرده بود به راستی زیبا و خیال انگیز می نمود.مسافری که دشت گرم و خشکیده قم و پیرامونش را پشت سر می گذاشت و از پوزه هفتاد قله به دشت آباد و شهرسرسبز اراک می نگریست حس قشنگی مثل شادمانی در دلش غنج می زد.
چنین بود که رویای اراک با افسانه" عروس جهان" درهم آمیخته شد.
اراک کوچک بود اما پاکیزگی و معماری دلپذیر ساختمانهایش آشکارترین وجه برتری آن بر دیگر شهرهای ایران مرکزی به شمار می آمد.
حضور جمعیت بزرگی از ارامنه و اقوام مهاجر روس از یک طرف و سکونت بزرگان مذهبی و مالکین توانمند دهات پرنعمت از طرف دیگر شهر کوچک اراک را همسان شهری نمونه و متشخص جلوه گر می ساخت.در کنار ایستگاه راه آهن و بردامنه کوه باغهای انگور و سیب و گردو پذیرای اهالی شهر در روز های تعطیل بود.
در تابستان های گرم جنوب کارمندان شرکت نفت خانواده های خود را به ییلاق اراک می فرستادند.
بر بلندی تپه ای خانه ای زیبابه تقلید از ویلاهای روسیه و گرجستان بنا شده بود که پیرامونش را کشتزار و آسیایی احاطه کرده بود.آب از کاریزی بیرون میزد که با رنجی توانفرسا و دانشی ستودنی در دل کوه سنگی مشرف بر تپه سفته شده بود و دشت زیرپای خود را سیراب می کرد.
این مجموعه به بازرگان و مالک بزرگی تعلق داشت که در روزگاری دور از مرزهای روسیه به اراک مهاجرت کرده بود و "مستوفی " نام گرفته بود.
در داخل اراک بازار مجموعه ای هنری مرکب از ساختمان های تجاری و عمومی بود که به شکل یک (صلیب) در مرکز شهر جای گرفته بود.صنعتگران اراکی دست ساخته های زیبای خود را در آن به فروش میگذاشتند.اثاثیه چوبی با چوب گردو-زین و برگ چرمی اسب- تفنگ های شکاری و پاپوش های بادوام...
میگویند 130 سال پیش اروپاییان برای تولید و صدور فرش اقدام به سرمایه گذاری در اراک کردند.پیش از این آگاهی مکتوبی از چگونگی قالی بافی در این منطقه وجود ندارد.
اولین شرکت خارجی تولیدکننده فرش اراک با نام (زیگلر و شرکا)به کار مشغول شد.محل استقرارتشکیلات اداری و تولیدی این کمپانی باغ بزرگی بود که بعدها به قلعه حاج وکیل شهرت یافت.کارگزاران شرکت زیگلر نقشه و تاروپود و خامه رنگ شده را در اختیار بافندگان می گذاشتند و با تنظیم قراردادهایی تولید قالی را به صورت پیمانکاری به آنان واگذار می کردند....
نقلی از نشریه سفر - ویژه نامه پنجم- بهار 72